Na mestu na kom su se okupili ustanici danas je škola – simbol narodnog oslobođenja i ujedinjenja

Osnovna škola “Prvi srpski ustanak” u Orašcu, simbolično nazvana po događaju od ogromnog nacionalnog značaja, deo je spomeničkog kompleksa Znamenito mesto Orašac.

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac

Orašac, mesto na kome su postavljeni temelji slobodne i moderne Srbije, danas predstavlja spomenik kulture od izuzetnog značaja, dok je u prošlosti bio mesto okupljanja boraca i ustanika koji su započeli epohu srpske revolucije. Kao deo današnjeg spomeničkog kompleksa, gde su početkom XIX veka bila ustanici položili zakletvu, podignuta je Osnovna škola “Prvi srpski ustanak”, čija je izgradnja započeta nakon Prvog svetskog rata.

Izgradnju ove spomen-škole obećao je sam kralj Petar I Karađorđević prilikom posete Orašcu 1912. godine pre početka Prvog balkanskog rata, ali je gradnja škole završena tek 1932. godine i svečano otvorena, simbolično, na Sretenje 15. februara 1933. godine.

Danas, osnovna spomen – škola “Prvi srpski ustanak” sa istorijom i tradicijom dugom 90 godina, broji oko 100 učenika i predstavlja ustanovu koja čuva uspomene i neguje sećanje na pretke koji su otpočeli veliko delo narodnog oslobođenja i ujedinjenja.

Istorijat Osnovne škole “Prvi srpski ustanak”

Istorija školstva u Srbiji prošla je kroz razne faze, kada je u periodu od 1804. do 1813. godine došlo do reorganizacije školstva i prosvete. U periodu Prvog srpskog ustanka podižu se osnovne škole, i to u onim krajevima tek oslobođenim od Turaka, kako bi se širila pismenost i negovalo obrazovanje. Međutim, tek sa Zakonom o školama iz 1844. godine u Srbiji se povećava broj škola, što je svakako, doprinelo boljem društvenom položaju stanovništva.

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac

Na osnovu sačuvanih arhivskih dokumenata, znamo da je u Orašcu postojala škola u tom periodu i da je pohađalo svega 12 učenika. Ovo je bila vrlo skromna škola, u kojoj se učilo čitanje, pisanje i račun i nauke kao što su: istorija, zemljopis i prirodne nauke. Škola je bila smeštena u zdanju “primiriteljskog” suda, a kao učitelj pominje se Georgij Gašparović, koji je đake podučavao nastavnim predmetima.

Međutim, sa godinama broj đaka se povećavao, a prostor nije zadovoljavao osnovne školske potrebe, zbog čega je 1869. godine u Orašcu otvorena nova škola. Škola je građena u isto vreme kada je građena i Crkva Svetog Vaznesenja Gospodnjeg, i to na mestu gde je 1804. godine održana skupština. Učitelj škole bio je Milan Kekić, a škola se nalazila na mestu današnjeg đačkog igrališta, ali je vrlo brzo porušena, ali iako takve sudbine, ostavila je traga u istoriji.

Do izgradnje sadašnje zgrade škole došlo je tek tridesetih godina XX veka, ali je kamen temeljac za izgradnju škole postavljen još za vreme proslave 100-godišnjice Prvog srpskog ustanka, i to na mestu gde se desila zakletva ustanika. Na ideju o osnivanju škole došao je kralj Petar I Karađorđević prilikom posete Orašcu, u spomen na značajne događaje na ovom prostoru, pre početka Prvog balkanskog rata. Međutim, kako je ubrzo po završetku balkanskih ratova, počeo i Prvi svetski rat, jednostavno, nije bilo finansijskih sredstava da se ideja realizuje. Tek po završetku rata, u Orašcu je 1923. godine formiran Odbor za građenje spomen-škole po nalogu kralja Aleksandra Karađorđevića. Rađena je po projektu arhitekte Petra Gačića, a radovi na školi su se završili 1932. godine.

Škola je svečano otvorena i počela sa radom na Sretenje 15. februara 1933. godine. Na svečanost osim kralja došli su predstavnici najvišeg državnog vrha, članovi vlade i predsednik vlade sa dr Milanom Srškićem, maršal Dvora g. Dimitrijević, ministri, senator g. Pavelić, predsedništvo Narodne skupštine, senatori, narodni poslanici i mnogi drugi.

Prilikom svečanog otvaranja škole postavljena je spomen-ploča na kojoj je uklesan tekst: “Narodna škola-spomen na ustanak pod Karađorđem u Orašcu zahvalna Šumadija podiže ovaj dom za spomen i slavu Velikom Karađorđu i ostalim mnogozaslužnim pretcima, koji 1804. godine na ovom mestu digoše ustanak i otpočeše veliko delo narodnog oslobođenja i ujedinjenja.”

Ispred škole, kao spomen-obeležje na sećanje na Karađorđa i na njegovu borbu za oslobođenje, na jubilej, 200 godina od podizanja ustanka, podignut je spomenik Karađorđu. Ovim spomenikom, koji je urađen od belog venčačkog mermera, objedinjuje se vrednost spomeničkog kompleksa i vrednuje značaj jedne istorijske ličnosti, koja je znatno uticala na promenu i tok nacionalne istorije.

Arhitektura Osnovne škole “Prvi srpski ustanak”

Osnovna škola “Prvi srpski ustanak”, sagrađena u prvoj polovini XX veka, prezentuje eklektično graditeljsko arhitektonsko delo sa elementima tradicionalnog i romantičarskog duha, koji se ogleda u elementima lukova, svodova, polukružnih prozorskih završetaka i pročelja u obliku pirga. Zgrada je poligonalne osnove, sagrađena kamenim pravougaonim blokovima, sa dubinom temelja od oko 230 cm. Unutrašnji zidovi su sagrađeni, najverovatnije, od opeke, dok su međuspratne tavanice sitnorebraste ploče. Iako je krovni pokrivač prvobitno bio biber crep, kasnije je, usled dotrajalosti, zamenjen falcovanim crepom, preko drvene krovne konstrukcije.

Kako je Osnovna škola “Prvi srpski ustanak” utvrđena za kulturno dobro?

Spomen-škola “Prvi srpski ustanak”, ima prvenstveno istorijski značaj, jer je sagrađena na mestu gde je podignut Prvi srpski ustanak protiv Turaka i izbora Karađorđa Petrovića za vođu 1804. godine. Kao događaj od velikog značaja za nacionalnu istoriju, koji predstavlja tek početak srpske revolucije na čijim osnovama je građena buduća sloboda Srbije, ovo mesto ima posebnu kulturno-istorijsku vrednost. U znak sećanja na ove značajne istorijske događaje, u selu Orašac je, osim crkve i spomen-česme, podignuta spomen-škola.

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac

Spomen-škola “Prvi srpski ustanak”, u okviru spomeničkog kompleksa, utvrđena je za nepokretno kulturno dobro-znamenito mesto Odlukom SO Aranđelovac, a kategorisana kao kulturno dobro od izuzetnog značaja Odlukom Skupštine SRS od 7. aprila 1979. godine. Kao kulturno dobro I kategorije, na ovom spomeničkom kompleksu su redovno izvršavani konzervatorsko-restauratorski radovi, kako bi se sačuvala i održala njena vrednost, ali i značaj. Sa radovima na školi je započeto 1985. godine kada je urađena sanacija stepeništa, a 1991. godine sanacija krova i krovne konstrukcije.

U periodu od 2001. do 2005. godine rađen je enterijer spratnog dela, rekonstrukcija elektroinstalacije, delimična rekonstrukcija sanitarnih blokova, sanacija zidova, plafona, podova i stolarije u učionicama, kao i sanacija krovnog pokrivača sa olucima i radovi na fasadi. Tokom 2007. godine izvršeni su radovi rekonstrukcije tavanskog prostora, koji su obuhvatali razne radove, a iste godine je kreiran projektni zadatak za izradu projekta unutrašnjih instalacija vodovoda i kanalizacije u skladu sa tehničkim propisima.

Spomen-škola “Prvi srpski ustanak” jedna je od najznačajnijih osnovnih škola u Srbiji, impozantnog izgleda i eklektičnog stila gradnje, koja danas ima izuzetnu funkciju i u kulturnom i u prosvetnom aspektu. Kao simbol narodnog oslobođenja i ujedinjenja, škola danas raznim manifestacijama neguje sećanje na ličnosti Prvog srpskog ustanka, i na ovaj, događaj od izuzetnog nacionalnog značaja.

Autor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac